Duurzaamheid

Belangrijkste bestaande strategische risico's

Risico 1: Doordat er steeds meer energie opgewekt wordt, is netcongestieproblematiek in de regio Utrecht ontstaan. Hierdoor kunnen we (grote) opwek- projecten (zon op dak, zonneveld en wind) mogelijk niet tijdig aansluiten op het net met als gevolg dat we minder duurzame elektriciteit kunnen opwekken. 

• Stand van zaken risico: 
  • De netcongestie problematiek is het afgelopen jaar toegenomen. De inschattingen van TenneT en Stedin over de toename van de opwek en het verbruik en de ontstane krapte moesten meerdere keren worden bijgesteld. Naast problematiek voor opwek is er nu ook netcongestie op afname van elektriciteit voor grootverbruikers. De verwachting is dat vanaf 2026 het stroomnet in sommige buurten in het westen van Utrecht zo overbelast raken dat ook alle nieuwe kleinverbruikers in die gebieden last van netcongestie krijgen.
• Maatregel: 
  • In RESU16 verband wordt samen met Stedin naar een programmering van opwekprojecten gekeken in relatie met de investeringen die worden gedaan in het oplossen van de knelpunten in het elektriciteitsnetwerk. De gemeente zelf kijkt of we met maatregelen zoals slimme opslag of het stimuleren van oplossingen ‘achter de meter’ de belasting op het net kunnen verminderen. 
• Stand van zaken maatregel:
  • De gemeente probeert samen met netbeheerder Stedin te voorkomen dat er ook netcongestie voor kleinverbruikers komt. Naast bovenstaande maatregelen is extra capaciteit ingezet om meer oplossingen voor netcongestie uit te werken. Een uitvoeringsprogramma elektriciteitsinfrastructuur en netcongestie is in uitvoering (raadsbrief 18 december 2023). Ook is extra inzet gepleegd om de problematiek onder de aandacht van het rijk te brengen. Het rijk heeft ondertussen een extra maatregelpakket netcongestie aangekondigd (Kamerbrief  (18 oktober 2023 ).  

Risico 2A: Het Rijk is bezig met het opstellen van verschillende wetten (Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) en Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw) waarin de regierol voor gemeenten stevig wordt verankerd. Het rijk verwacht dat deze wetten per 1-1-2024 in werking kunnen treden. Als deze wetgevingstrajecten vertraging oplopen, kunnen wij als gemeente minder snel dan verwacht onze regierol pakken waardoor we niet kunnen versnellen.  

• Stand van zaken risico: 
  • Door de val het kabinet in zomer 2023 en de uitslag van de verkiezingen is de verwachting dat de wetgeving vertraging oploopt. Formeel is de inwerkingtreding van de Wet gemeentelijk instrumenten warmtetransitie 1 juli 2024 en het wetsvoorstel collectieve warmtevoorziening (Wcw) op 1 januari 2025 voorzien. De verwachting is dat de inwerkingtreding zeker een half jaar vertraging oploopt. Een verdere vertraging in 2024 is niet uitgesloten.  
• Maatregel: 
  • Lobbyen samen met VNG op de tijdige invoering van deze wetten met de juiste bevoegdheden voor gemeenten. 
• Stand van zaken maatregel: 
  • We blijven samen met onze partners (G4, G40 en VNG) bij het rijk erop aandringen om de wetgeving zo snel mogelijk in te voeren met de juiste bevoegdheden voor gemeenten. Bij het voorbereiden van besluiten over een publiek warmtebedrijf houden we rekening met een periode waarin de Wcw nog niet volledig in werking is getreden.  

Risico 2B: De energietransitie moet voor het merendeel van de bewoners betaalbaar zijn anders gaan bewoners en bedrijven niet aan de slag. Als de betaalbaarheid voor bewoners van de transitie niet is opgelost, kan er niet gestart worden met de wijkuitvoeringsplannen. 

• Stand van zaken risico: 
  • Dit risico is nog steeds actueel.  
• Maatregel:
  • We lobbyen samen met VNG bij het Rijk om te zorgen dat er voldoende financiële middelen (zoals subsidies of financiële arrangementen of kostendalingen in technieken) voor iedereen beschikbaar zijn om de overstap naar duurzame energie te maken. Deze hoeveelheid aan middelen hebben we als gemeente niet. Hier moet het Rijk voor zorg dragen. 
• Stand van zaken maatregel:  
  • Het Rijk heeft subsidies beschikbaar gesteld voor warmtebedrijven (Warmtenetten investeringssubsidies, WIS) die niet afdoende blijken om de onrendabele top voor bewoners (voldoende) af te dekken.  De lobby richting rijk het afgelopen jaar meer gericht geweest op het veranderen van het gehele speelveld om de overstap naar een duurzaam alternatief aantrekkelijk te maken. Wet- en regelgeving en financiële kaders moeten zo zijn aangepast dan een collectief duurzaam warmtealternatief (financieel) aantrekkelijker is dan een individueel gasalternatief.

Risico 3: In de volle breedte is er tekort aan arbeidskrachten: bij zowel overheid, markt en uitvoering. Met name in de uitvoering lopen we tegen deze problemen aan. Dit betekent dat de gewenste versnelling van de energietransitie niet wordt gehaald omdat er geen personeel is voor het uitvoeren van de isolerende maatregelen, het verzwaren van de elektriciteitsnetten en dat er daardoor meer kosten worden gemaakt. 

• Stand van zaken risico:
  • Deze situatie is nog actueel en niet veranderd. 
• Maatregel: 
  • In het programma economie en werk voor iedereen is er een pijler om mensen van werk naar werk te begeleiden. Daarnaast zijn er initiatieven zoals de Stedin bedrijfsschool, Eneco Energy campus en Beroepentuin. Het Rijk heeft afspraken gemaakt met partijen om meer mensen naar techniek te laten doorstromen. Komend jaar kijken we specifieker vanuit lokaal perspectief naar deze landelijke afspraken. 
• Stand van zaken maatregel: 
  • In de beleidsnota arbeidsmarkt en in een raadsbrief die voor de zomer komt, wordt hierop teruggekomen.  

Risico 4A: Grote energietransitie projecten (zonnevelden en windmolens) hebben een effect op de leefomgeving en leiden vaak tot maatschappelijke weerstand. Bovendien zijn bij deze projecten vaak meerdere bestuursorganen betrokken. Extra aandacht is ook nodig bij de zoekgebieden voor wind in de nabijheid van het UNESCO werelderfgoed Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tot slot maakt netcongestie het lastiger om de komende jaren grootschalige opwek aan te sluiten op het net. Dit alles kan leiden tot vertraging in de planvorming waardoor we niet alle projecten voor 2030 gerealiseerd krijgen. 

• Stand van zaken van het risico:
  • Deze situatie is grotendeels nog actueel. In 2023 is een onderzoek (Heritage Impact Assessment) gestart om te bepalen of windenergie in de nabijheid van het UNESCO werelderfgoed Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) mogelijk is. Uit de eerste resultaten lijkt het erop dat lastig wordt om windenergie in de nabijheid van de NHW te realiseren voor 2030.   
• Maatregel: 
  • Vroeg informeren en betrekken van mensen en keuzes voor de invulling van het 50% lokaal 
    eigendom is nodig om mede draagvlak te organiseren. 
    Wanneer de wetgeving met betrekking tot invoering regierol gemeente rond zijn, komen er meer beleidsinstrumenten tot onze beschikking. 
• Stand van zaken maatregel:
  • Van de projecten waar we al aan de slag zijn, verwachten we dat die voor 2030 gerealiseerd zullen zijn, zoals zonnepark Ockhuizen, Haarrijnse plas en Nedereindse plas en windpark Rijnenburg. Van projecten waar nog het UPP gestart moet worden, is de kans groot dat die rondom 2030 of daarna gerealiseerd worden. Dit valt ook samen met het moment dat nieuwe aansluitingen op het stroomnet mogelijk zijn.We zijn aan de slag om een beleidsnota grootschalige duurzame opwek op te stellen waardoor mogelijk de doorlooptijd van planprocedures iets korter wordt. Een verkenning naar de kansen om netcongestie te voorkomen door opwek en vraag van elektriciteit te combineren is onderdeel van de beleidsnota grootschalige opwek.We onderzoeken of een energie-ontwikkelingsbedrijf helpt om snelheid te maken, doordat we dan niet afhankelijk zijn van externe partijen om duurzame opwek te initiëren. Tot slot blijft goede communicatie, participatie en omgevingsmanagement belangrijk richting omwonenden en betrokkenen.  

Risico 4B: Voor gebouweigenaren en gebruikers hebben we te maken met een grote diversiteit; we moeten bij 350.000 bewoners en gebruikers achter de deur draagvlak creëren. Lukt dat niet dan bestaat de kans dat de gebouwen in de stad onvoldoende worden verduurzaamd en dat ze niet op tijd klaar zijn om van het aardgas af te gaan, en kunnen we niet verder met de wijkaanpak. 

• Stand van zaken risico:
  • Deze situatie is nog actueel en niet veranderd.  
• Maatregel:
  • Publieke opinie meekrijgen, lobby, combinatie, praktische oplossing en ontzorgen, plek bieden in klankbordgroep. 
• Stand van zaken maatregel:
  • We variëren in de instrumentenmix om steeds meer bewoners en bedrijven te bereiken zowel bij de aanpak voor energie besparen als in de Buurtaanpak Aardgasvrij (raadsbrief 18 december 2023 ). In 2023 is een belangrijke stap gezet door de publiekscampagne Utrecht gidst en door de mogelijkheden om energie te besparen onderdeel te maken van de informatievoorziening in de Buurtaanpak. Om grote aantallen gebouweigenaren te bereiken is het nodig dat het rijk hun aanpak om steeds meer gebouweigenaren en gebruikers op (middel)lange termijn te verplichten om te verduurzamen blijft uitbreiden, zoals eerder met kantoren (energielabel C) en sociale woningbouwcorporaties (uitfaseren energielabel E,F en G) is gedaan. De wet- en regelgeving en financiële kaders (zoals hypotheken) moeten passen in het nieuwe speelveld zodat het aantrekkelijk en logisch is om hier door gebouweigenaren en gebruikers, vooruitlopend op verplichtingen op de lange termijn, stappen in te gaan zetten. De lobby inzet richting het rijk is gericht op het veranderen van dit speelveld.   

Risico 4C: Door beperkte ruimte in de stad moet er bij het aanleggen van een Warmte Koude Opslag (WKO) soms uitgeweken worden naar boringen in het 2e watervoerend pakket. Hier bestaat de kans dat proefboringen niet het gewenste resultaat opleveren, installaties versneld moeten worden afgeschreven, en de haalbaarheid van duurzaamheidsdoelstellingen op locaties opnieuw moet worden bezien. 

• Stand van zaken risico: 
  • Dit risico is nog steeds actueel.   
• Maatregel:
  • Uitvoerig vooronderzoek via proefboringen op locatie om risico en aanpak van tevoren zo goed mogelijk in te schatten. Zorgvuldige monitoring van de grondwaterstromen vanwege de kans op vervuiling. 
• Stand van zaken maatregel:
  • Op twee plaatsen in de stad is nu besloten om gebruik te maken van het tweede watervoerende pakket voor warmte-koude opslag: Beurskwartier en Papendorp. De twee projecten zijn nog niet uitgevoerd, dus er zijn nog geen monitoringsresultaten bekend.   

Risico 5: Gezonde leefomgeving en circulair: Onvoldoende regelgeving vanuit Europa (met name op gebied van circulair, maar ook voor luchtkwaliteit, geluid, bodem) heeft als gevolg dat we onze doelen onvoldoende kunnen afdwingen en daarmee realiseren.

• Stand van zaken risico:
  • Dit risico is nog steeds actueel.
• Maatregel :
  • lobby (via de Rijksoverheid) naar de EU;
  • innovaties stimuleren;
  • start-ups binnenhalen;
  • vanuit gemeentelijk beleid maatregelen nemen.

• Stand van zaken maatregel:
  • We voerden lobby via de Rijksoverheid, met name met betrekking tot luchtkwaliteit (deelname aan het Schone Lucht Akkoord). 
  • We namen maatregelen op gebied van geluid en trillingen, luchtkwaliteit, omgevingsveiligheid, bodem en ondergrond vanuit ons gemeentelijk beleid en werkten aan nieuw beleid op gebied van deze beleidsvelden. 

Risico 6: Bodem en grondwater; De kwaliteit van het drinkwater komt in gevaar als bodem- en grondwaterverontreinigingen onvoldoende beheerst en gesaneerd worden.

• Stand van zaken risico :
  • Dit risico is nog steeds actueel.
• Maatregel:
  • Voldoende financiële dekking om beheers- en saneringsmaatregelen uit te voeren;
  • onderzoek naar en inzet van innovatieve oplossingen.
• Stand van zaken maatregel:
  • In het Gebiedsplan is een bijdrageregeling opgenomen om financiële risico’s te dekken. We onderzoeken of de huidige regeling voldoet of dat een aanpassing wenselijk is.
  • De gemeente staat altijd open voor nieuwe technieken en draagt bij aan praktijkonderzoeken. Zo starten we in 2024 met een onderzoek naar stimulatie van biologische afbraak in combinatie met bodemenergiesystemen.

Risico 7: Regie op de ondergrond
Onbekendheid bij (externe) partners over het belang, waardoor er onvoldoende rekening gehouden wordt met de ondergrond bij planvorming, en de bovengrond niet in balans ontwikkeld kan worden. Denk aan: leefruimte voor bomen, waterbuffering, warmtenet, riool.

• Stand van zaken risico:
  • Dit risico is nog steeds actueel.
• Maatregel:
  • Draagvlak creëren bij alle (externe) partners;
  • Instrumenten ontwikkelen om regie af te dwingen (zoals opname in het UPP, Visie op de Ondergrond, Omgevingswet/plan).
• Stand van zaken maatregel:
  • We voeren pilotprojecten uit met verschillende afdelingen. Op diverse wijzen hebben we (externe) partners betrokken bij het thema ondergrond.
  • We hebben het 3D model van de ondergrond verder ontwikkeld.