Hoofdlijnen

In deze Jaarstukken 2023 kijken we terug op 2023, het eerste volledige jaar van dit college. Een jaar waarin we aan de slag zijn gegaan met de 3 belangrijkste onderwerpen uit het coalitieakkoord: kansengelijkheid, betaalbaar wonen en klimaat. Dit doen we voor een levendige en leefbare stad.

Maatschappelijke ontwikkelingen

Ons beleid en onze financiën worden van buitenaf beïnvloed. We hebben te maken met constant veranderende maatschappelijke en financiële ontwikkelingen. De krappe arbeidsmarkt was ook in 2023 een uitdaging, zowel voor onze ambtelijke capaciteit als bij onze partners en leveranciers. Dit heeft dan ook een effect gehad op het later realiseren van projecten en oplopen van wachtlijsten.

We zagen een aantal ontwikkelingen die (wereldwijd) polariserend werkten en ook doorwerken in onze stad, met name de gevolgen van de conflicten in het Midden-Oosten en de oorlog in Oekraïne. De vluchtelingenstroom resulteerde zowel landelijk als voor Utrecht in de uitdaging om voldoende opvang voor de vluchtelingen te organiseren.

De maatschappelijk economische onzekerheid is gedurende 2023 afgenomen. Maar de stijgende (energie)prijzen en rente hebben invloed gehad op de stad, onze partners en inwoners. Door de gestegen rente en prijzen van bouwmaterialen zien we dat de woningbouwontwikkelingen in 2023 vertragen.

Net zoals in andere gemeenten staat het tijdig bieden van jeugdhulp onder druk. De vraag naar jeugdhulp was ook in 2023 nog steeds groot, de kosten van jeugdhulp stegen en de arbeidsmarkt knelde. Ook is er een toenemende druk op zorg en ondersteuning vanuit de Wmo.

Wat hebben we in 2023 gerealiseerd?

Het jaar 2023 stond naast de uitvoering van onze reguliere taken in het teken van de speerpunten uit de Begroting 2023 en het coalitieakkoord. Hieronder noemen we concrete voorbeelden van wat we in 2023 hebben opgestart, uitgevoerd en gerealiseerd.

Kansengelijkheid

Het gaat goed met Utrecht, maar niet met iedereen en niet overal. Daarom investeren wij ongelijk in gelijke kansen. We willen onder ander alle kinderen in de stad een gelijke kans bieden om zich te kunnen ontwikkelen.  

• Voor de basis- en voortgezet onderwijsscholen in wijken Overvecht, Zuidwest en Noordwest zijn we gestart met ‘een rijke schooldag’ t. Naast het regulier curriculum worden extra activiteiten aangeboden zoals sport, cultuur en huiswerkbegeleiding. We doen dit samen met partners in de UOA en andere partners in de stad.
•  Voor de uitvoering van de jeugdwet en de WMO, werkten we ook dit jaar met partners aan goede zorg en ondersteuning voor jeugdigen, gezinnen en andere inwoners en aan het vraagstuk hoe we dit in de toekomst kunnen blijven doen nu deze zorg onder druk staat.  
• In 2023 is de aanpak Kansrijke Start uitgebreid naar 8 wijken met geboortenetwerken en is het aantal prenatale huisbezoeken door de Jeugdgezondheidszorg toegenomen.
• Om jongeren en hun omgeving te stimuleren met elkaar in gesprek te gaan over mentale gezondheid was er de campagne ‘Unbox jezelf en Unbox een ander’.
• Om de gevolgen van de stijgende energielasten het hoofd te bieden, is aan duizenden inwoners (incl. studenten) een energietoeslag verstrekt. De gevolgen voor met name gezinnen met kinderen zijn verzacht door onder andere het verstrekken van kledingpassen en het verhogen van het U-pastegoed voor kinderen van twaalf tot achttien jaar. Voor maatschappelijke instellingen en bedrijven zijn subsidieregelingen opgesteld om de piek van de prijsstijgingen te compenseren.
• We hebben een studentsaneringskrediet gerealiseerd, waardoor ook studenten die niet kunnen werken een schuldregeling kunnen starten. Met onze campagne ‘weet waar je recht op hebt’ hebben we ons ingezet voor het vergroten van het bereik van onze regelingen.
• De uitvoering van de Veiligheidsagenda richtte zich op de aanpak van ondermijnende criminaliteit (nota Grenzen Stellen Perspectief Bieden) en casuïstiek (op persoonsniveau) in de wijken.
• Samen met onze partners werkten we samen om de digitale weerbaarheid te vergroten, zodat we als samenleving beter bestand zijn tegen cyberincidenten.

Aanpakken woningnood

We vinden het belangrijk dat iedereen die dat wil in onze stad een passende woning kan vinden. De druk op wonen blijft hoog. Daarom hebben wij ons het afgelopen jaar onverminderd ingezet om de schaarste te verminderen en voldoende woningen van goede kwaliteit te (laten) bouwen die ook betaalbaar zijn voor mensen met een laag of gemiddeld inkomen.

• We hebben een start gemaakt met de bouw van 3.870 woningen.
• De bouw van het eerste project flexwoningen (Pagelaan) is gestart.
• Om wonen in de stad zoveel mogelijk toegankelijk en betaalbaar te houden, hebben we instrumenten geïmplementeerd om slecht verhuurderschap en leegstand aan te pakken, het beleid voor opkoopbescherming aangescherpt en de herziene Huisvestingsverordening opgesteld met aandacht voor de specifieke doelgroepen zoals buurtvoorrang en voorrang vitale beroepen. Ook stimuleren we woningdelen en hospita verhuur.

Tegengaan klimaatcrisis

We willen met investeringen in duurzame energieproductie- en besparing en in duurzaam (openbaar) vervoer een maximale bijdrage leveren aan het tegengaan van de klimaatcrisis.

• Mede door de hoge gasprijs heeft het programma Duurzame energieproductie een flinke boost gekregen. Zo zijn in 3.000 tot 5.000 woningen energiebesparende maatregelen toegepast, onder andere 1.115 huurwoningen zijn sneller geïsoleerd met middelen van het Rijk.
• Met een voucherregeling voor het MKB zijn 105 bedrijven geholpen bij het isoleren van hun pand.
• Het pand Sportcampus is energieneutraal (ENG) opgeleverd en MFA Het Zand bijna energieneutraal (BENG) opgeleverd. 
• Voor het programma ‘aanpassen energie-infrastructuur aan duurzame bronnen’ zijn op diverse vlakken stappen gezet zoals bijvoorbeeld een verkenning naar en maatregelen voor oplossingen van netcongestie.
• In een aantal buurten is met de Buurtaanpak Aardgasvrij gestart
• Het eerste zonnepark Meijewetering is geopend.

Een levendige en leefbare stad

We willen onze stad in balans ontwikkelen met voldoende en kwalitatief goede voorzieningen, zodat iedereen gezond en prettig kan leven in de stad.

• We hebben gewerkt aan integrale projecten openbare ruimte.
• We hebben geïnvesteerd in het versterken van de laagdrempelige toegankelijkheid van de buurtvoorzieningen.
• Er zijn nieuwe sport- en beweegplekken gerealiseerd.
• We brachten meer groen aan in straten en buurten en hebben we ruim 1/10 deel van het achterstallig onderhoud weggewerkt.
• We herstelden meer dan 100 meter wal- en/of kluismuur.
• Er is gewerkt aan oplossingen voor de toekomstige tekorten aan stallingsruimte voor fietsen rondom stations.

• In 2023 hebben we concrete stappen gezet in het creëren van passend cultuuraanbod van diverse creatieve makers en culturele instellingen. Dit is in de Cultuurnota 2025-2028, de Nachtvisie en beleidsnota nachtcultuur, vastgelegd. Daarbij hebben we letterlijk ruimte gemaakt voor 'nieuwe' kunstdisciplines en jonge makers.
• Het monument voor het slavernijverleden is opgeleverd,
• Onze dienstverlening aan ondernemers zetten we voort via programma’s als Morgen Mooier Maken, Ondernemer Centraal.
• Via EFRO-middelen (EU) en de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij ROM Utrecht Region investeerden we in 10 innovatie-initiatieven en15 veelbelovende Utrechtse startups.
• Naast het faciliteren van evenementen, via onder meer het evenementenfonds, zijn we ook gestart met het ontwikkelen van locatieprofielen voor evenementen.

Sterke goede uitvoering en contact met de stad

We werken aan het verbeteren van de menselijke maat in de gemeentelijke organisatie om de uitvoering te verbeteren.

• We hebben geïnvesteerd in het aantrekken en behouden van medewerkers
• Om de kwaliteit van de politieke besluitvorming te verbeteren heeft de raad in 2023 de Beleidsnota Standaard voor de beleidscyclus vastgesteld. Deze cyclus zorgt voor politieke aansturing van het beleid en maakt het mogelijk om publiek verantwoording af te leggen. Deze nota geeft houvast voor het opstellen, kaderstellen, controleren en evalueren van beleid.
• Om contact blijven te houden met de stad stelden wij buurtagenda’s op voor 6 buurten, ontwikkelden wijde hoofdlijn voor de herijking Samen stad maken en organiseerden wij het eerste Utrechtse burgerberaad.
• In de zomer 2023 is het Ombudsloket geopend. Dit is een onafhankelijk loket voor inwoners die zich niet gehoord voelen of een klacht hebben over de gemeente.

Wat heeft het gekost?

Het jaar 2023 is afgesloten met een tekort van 17,419 miljoen euro. Dit tekort wordt veroorzaakt door lagere inkomsten uit het gemeentefonds daarover hebben wij u in februari geïnformeerd in de raadsbrief : Groter tekort op inkomsten vanuit het Rijk. Indien het resultaat van gemeentefonds buiten beschouwing wordt gelaten hadden we dit jaar afgesloten met een positief saldo van 27 miljoen euro. De kengetallen uit de jaarstukken laten nog een gezonde financiële positie zien. 

Resultaat per programma

Het nadeel op het gemeentefonds is bepalend voor het uiteindelijk negatieve resultaat. Het saldo bestaat echter uit plussen en minnen op de verschillende programma’s. Hieronder staan een aantal majeure ontwikkelingen benoemd die een groot deel van het resultaat verklaren.

Nadelig resultaat

20,2    miljoen euro         Werk en Inkomen:
           De uitbetaling van de energietoeslag (15,4 miljoen euro) heeft eind 2023                  plaatsgevonden, de compensatie van het Rijk staat overeenkomstig BBV-               regelgeving verantwoord op het programma Algemene middelen. Ook is er               sprake van toenemend gebruik Participatiewet (7,4 miljoen euro) en zijn er lagere               de kosten voor re-integratie (2,1 miljoen euro voordeel).

28,3    miljoen euro   Algemene middelen:
           De inkomsten uit het gemeentefonds zijn lager (40,6 miljoen euro) dan eerder               geprognotiseerd. Vanuit de september- en decembercirculaire resulteert per               saldo een klein voordeel. Daartegenover staan extra inkomsten uit                  toeristenbelasting en OZB 2023 en voorgaande jaren (10,8 miljoen voordelig). En            een positief saldo op stelposten en leningen (1,5 miljoen euro voordelig).

8,6    miljoen euro      Overhead:
           Extra inzet van capaciteit op juridische dossiers en om te voldoen aan wettelijke               termijnen bezwaar- en beroep en WOO (3,1 miljoen euro). Daarnaast zijn extra               kosten gemaakt in verband met ziekteverzuim en extra capaciteit op projecten               (6,6 miljoen euro).

Voordelig resultaat

15,1    miljoen euro    Ruimtelijke ontwikkeling:
           Extra inkomsten ontvangen voor meerwaardeafdracht woningbouwcorporaties               (3,8 miljoen euro), afkoop van erfpacht (4,2 miljoen euro) en een incidentele               verkoop (3,3 miljoen euro). De reservering uit reserve Betaalbaar wonen is niet               ingezet (3,3 miljoen euro) en de vallen de kosten voor de uitvoering van de RSU               lager uit (4,7 miljoen euro).

9,0 miljoen euro        Onderwijs:
           Door vertraagde oplevering van het huisvestingsprogramma is een voordeel op               de kapitaallasten (5,0 miljoen euro) ontstaan. Daarnaast zijn lagere aanvragen               voor bijdragen voor behoud onderwijsprofessionals (2,5 miljoen euro) en hebben            we een bijdrage ontvangen voor tijdelijke huisvesting ISU (2,1 miljoen euro).

13,9 miljoen euro   Maatschappelijke ondersteuning:
           Dit betreft nog niet bestede rijksinkomsten beschermd wonen (7,3 miljoen euro),               hoger tegemoetkoming kosten opvang Oekraïne (4,6 miljoen euro).

Het resultaat per programma staat in de onderstaande tabel weergegeven.
Toelichtingen op deze afwijkingen staan per programma onder het kopje ‘Wat heeft het gekost?’ toegelicht.

Rechtmatigheidsverantwoording

In deze jaarstukken is voor het eerst een rechtmatigheidsverklaring opgenomen. Met deze verklaring legt het college verantwoording af over de financiële rechtmatigheid van de uitgevoerde activiteiten. De grondslag voor deze verantwoording is de Kadernota Rechtmatigheid 2023 van de Commissie BBV van november 2023.

Op basis van interne controles wordt vastgesteld in welke mate de uitvoering rechtmatig heeft plaatsgevonden conform de geldende externe en interne wet- en regelgeving. De toets bestaat uit drie onderdelen: 

• Voorwaardencriterium: zijn de externe en interne regelgeving nageleefd conform door raad vastgestelde normenkader 
• Begrotingscriterium: zijn de afwijkingen op lasten en baten gerealiseerd ten opzichte van de vastgestelde begroting rechtmatig volgens de door de raad vastgestelde beoordelingscriteria 
• Misbruik en oneigenlijk gebruik-criterium: betreft het voorkomen, detecteren en corrigeren van misbruik en oneigenlijk bij de bestedingen van de overheidsgelden en gemeentelijke eigendommen.

De verantwoordingsgrens heeft uw raad vastgesteld op 1,5% van de totale lasten, inclusief toevoegingen aan reserves. Voor 2023 is deze grens 30,88 miljoen euro. 
Op basis van de grondslagen uit de kadernota Rechtmatigheid 2023 is voor 51,5 miljoen euro aan onrechtmatigheden geconstateerd. De begrotingsrechtmatigheid heeft hierin het grootste aandeel.
Na toetsing op basis vastgestelde criteria, uit de financiële verordening en interne richtlijnen, wordt alsnog het grootste deel van de afwijkingen (35,8 miljoen euro) rechtmatig. Daarmee komt het saldo van de onrechtmatigheden uit op 15,7 miljoen euro. Dit is 0,83% van de totale lasten en valt ruim binnen de grens van 1,5%.
Een belangrijke afwijking binnen de begrotingsrechtmatigheid wordt veroorzaakt door de late toekenning van middelen om de energietoeslag uit te keren (15,4 miljoen). Deze middelen, die volledig werden vergoed door het Rijk, kwamen zo laat beschikbaar, dat we daardoor de begroting niet meer tijdig konden aanpassen. Ook is er sprake van een hogere besteding op een krediet van circa 3,1 miljoen euro.
Ten aanzien van het voorwaardencriterium heeft het college aan de hand van uitgevoerde verbijzonderde interne controles geconstateerd dat bij inkoop en aanbesteden in totaal bijna 5 miljoen euro aan onrechtmatigheden heeft plaatsgevonden op een totaal van bijna 852 miljoen euro aan bestedingen op diensten/ leveringen, werken en inhuur. Dit is een forse afname ten opzichte van 2022 (circa 11 miljoen euro aan onrechtmatigheden).

Ten aanzien van het misbruik en oneigenlijk-gebruik criterium zijn geen onrechtmatigheden geconstateerd.

Het college is van mening dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties niet rechtmatig tot stand zijn gekomen binnen de daarvoor door de raad gestelde grens maar als we de acceptabele overschrijdingen op de lasten buiten beschouwing laten, is de beoordeling dat we ruimschoots binnen de verantwoordingsgrens zijn uitgekomen.

Actuele financiële positie

De financiële positie geeft een indruk van de financiële flexibiliteit van Utrecht: zijn er voldoende financiële buffers of bijsturingsmogelijkheden om risico’s of tegenvallers op te vangen. De normen voor de indicatoren zijn door de provincie, onze toezichthouder, vastgesteld.

Reserves

Reserves zijn bedoeld om geld voor een langere termijn te reserveren, met als doel om bijvoorbeeld risico’s af te dekken of om een piek in de kosten over meerdere jaren te verdelen. De reservepositie is afgenomen, maar beweegt zich op een stabiel niveau.

Investeringen in onze stad en inwoners

We investeren jaarlijks vele miljoenen euro’s in de groei van onze stad en om de stad in goede staat te houden en te verbeteren. In de actuele begroting 2023 is voor 1.770,7 miljoen euro aan investeringen in uitvoering opgenomen. Tot en met het jaar 2023 is er een bedrag van 619,0 miljoen euro gerealiseerd aan uitgaven op de begrote investeringen. Deze uitgaven zijn als volgt verdeeld over de verschillende programma's:

Wendbaarheid

De wendbaarheid van de gemeente geeft de flexibiliteit aan van de gemeente om snel in te kunnen spelen op de actuele ontwikkelingen. De kengetallen die samen een beeld geven over de wendbaarheid zijn in deze jaarstukken op niveau gebleven en daarmee als gezond aan te merken. Aandachtspunt voor toekomstige jaren is het structurele begrotingstekort en het benodigde evenwicht tussen de structurele inkomsten en uitgaven. In de komende voorjaarsnota en begroting worden voorstellen gedaan om het structurele tekort op te lossen en daarmee een structureel gezonde financiële positie te realiseren.

 
Weerbaarheid

De waardering van de kengetallen is verbeterd. De gemeentelijke woonlasten blijven boven het landelijke gemiddelde. Daardoor is er minder ruimte in de onbenutte belastingcapaciteit ten opzichte van het landelijk gemiddelde om in financieel weerbarstige tijden bij te kunnen sturen aan de inkomstenkant van de begroting. Deze bijsturing kan onderdeel uitmaken van besluitvorming over de voorjaarsnota en begroting.

Verloop kengetallen

In onderstaand overzicht staan de verplichte BBV-indicatoren en ratio Weerstandsvermogen opgenomen. Een nadere toelichting en duiding per indicator staat in de desbetreffende paragraaf opgenomen.

De samenvatting wordt gebruikt als input voor de bestuurlijke hoofdlijn

Volgt nog